“Lịch sử là một thành phần mà thiếu nó thì không một ý thức dân tộc nào đứng vững được”, phải chăng vì thế mà “Hội thảo thực trạng dạy và học lịch sử…” vừa rồi đã thu hút sự chú ý của dư luận. Ngày 28/3/2008 hàng loạt tờ báo đưa tin về dự thảo này, báo động về điểm thi môn lịch sử.
Thực ra thì tiếng chuông cảnh báo không phải chỉ mới có hôm nay mà đã gióng lên từ rất lâu, song như một diễn giả đã phát biểu, nó đã rơi vào sự “im lặng đáng sợ” và “tất cả đều rơi vào quên lãng để đến hôm nay lại trở về điểm xuất phát”. Điểm xuất phát ấy, thật ra, đã được đặt ra từ mấy thập kỉ qua, đặc biệt là từ khi “Đổi mới”, đổi mới tư duy, trong đó có tư duy về lịch sử. Chuyện học sinh chán học sử cũng đã được nêu lên từ lâu, thể hiện rõ trong điểm thi môn này. Gần đây nhất, năm 2006 trong 4622 thí sinh thi vào Đại học Sư phạm Hà Nội, 655 thí sinh bị điểm “không” môn sử (chiếm 15%) và chỉ có 6 thí sinh đạt điểm 8 trở lên. Nếu tính gộp cả bốn trường đại học, trong đó có ba là sư phạm, nghĩa là trường đào tạo ra những người thầv dạy lịch sử, thì 58,5% thí sinh có điểm lịch sử từ 1 trở xuống. Thế rồi, năm 2007, có 150.234 thí sinh bị điểm từ 0 đến 4,5 điểm, chiếm tì lệ tới 95,74% tổng số thí sinh khối C, số bị điểm 0 gần 6000!
Qua kỳ tuyển sinh vào đại học năm 2011, ở nhiều trường đại học đã có 98% bài thi về môn sử có điểm dưới trung bình. Tỷ lệ thí sinh đạt điểm trung bình trở lên chỉ chiếm từ 0,3% đến 5%, thậm chí có trường chỉ có một thí sinh đạt điểm trung bình về môn này.
Dòng chảy lịch sử là bất tận, nó tạo nên sức mạnh bất diệt của một dân tộc. Thế hệ trẻ Việt Nam phải được hiểu kĩ về dòng chảy bất tận đó, phải được tắm mình vào trong dòng chảy bất tận đó để tự hào về ông cha mình đã bao đời kiên cường, bất khuất dựng nước và giữ nước để trao lại cho thế hệ hôm nay giữ gìn và phát triển. Không có niềm tự hào về dân tộc, tự hào về nền văn hoá dân tộc sẽ không thể vững tin mà đến với thế giới. Ớ giai đoạn quá trình phát triển và hội nhập đi vào chiều sâu, càng phải nâng cao sự hiểu biết của thế hệ trẻ về lịch sử, hiểu rõ về ông cha mình, thấy ra được chỗ mạnh và chỗ yếu của dân tộc mình.
Trên ý nghĩa đó, việc dạy và học lịch sử, những công trình khoa học lịch sử chất lượng cao có tác động lớn đến việc đào tạo con người, con người Việt Nam hôm nay đang phải đối diện với những thách thức chưa từng có.
Quả thật, “môn lịch sử giữ vai trò quan trọng bậc nhất trong giáo dục chủ nghĩa yêu nước, các giá trị truyền thống và cách mạng, góp phần xây dựng nhân cách, bản lĩnh con người, giữ gìn bản sắc dân tộc”, như thư Đại tướng Võ Nguyên Giáp gửi hội thảo nói trên.
: Chúng tôi tạm gọi là cách chia để trị và Trị nhiều lần Cách học số 1 (Chia nhỏ để học và học nhiều lần)
Ví dụ 1: Lịch sử thời nhà Trần lên ngôi, sẽ tạm chia thành các gia đoạn sau:
Học lần một: Hình thành nhà Trần (chỉ cần nhớ 1 câu “Công Chúa Lý Chiêu Hoàng lấy Trần Cảnh và nhường ngôi cho Trần Cảnh,). Nhớ được câu chốt này thì khi học lần 2 các bạn từ đó triển khai thêm.
Học lần 2: nhớ thêm chi tiết “Trần Thủ Độ sắp xếp cho Trần Cảnh lên ngôi Vua và diệt trừ thân tộc họ lý….
Phương pháp này hoàn toàn ngược lại với phương pháp 1. Có nghĩa là khi chúng ta đã chia nhỏ để học thì sau đó chúng ta phải tổng hợp lại để có cái nhìn tổng quát.
Giúp chúng ta cảm nhận, quan sát trực quan sẽ dễ nhớ
Ví dụ: Trận chiến chống quân nguyên mông lần thứ 2.
Cần đọc sách và đối chiếu với xem hướng tiến quân, lui quân, phòng thủ..vv… để khắc sâu vào trí nhớ.
Các bạn đã biết Việt Nam chúng ta có rất nhiều cuộc chiến thắng quân thù đầy vẻ vang. Vậy mỗi dịp đất nước tổ chức kỷ niệm chiến thắng là một lần chúng ta nên tìm hiểu về chiến tháng đó. Xem phim tư liệu các sự kiện đó để hiểu thêm, đi các bảo tàng để xem sẽ cực kỳ hiệu quả.
Ví dụ: hàng năm vào ngày 5/1 (âm lịch) đất nước tổ chức kỷ niệm Vua Quang Trung chiến thắng quân Thanh tại Ngọc Hồi – Đống Đa. Các bạn hãy xem các bài viết về lễ kỷ niệm sẽ tự nhiên nhớ trong đầu, không cần học.
Thay đọc truyện kiếm hiệp hãy đọc truyện Lịch sử Việt Nam
Thay vì xem phim Hàn Quốc, phim hành động hãy xem phim lịch sử Việt Nam
Thay vì ngày 2/9 đi du lịch thì hãy đi thăm bảo tàng
Thay vì ngày 30/4 đi du lịch thì hãy đi bảo tàng
Cách học Lịch Sử nhanh nhất:
Đề ở đây là tên đề bài, tên tiểu mục. Nhiều học sinh học thuộc nội dung nhưng lại không nhớ tên tiểu mục, khi làm bài có thể “râu ông nọ cắm cằm bà kia”, nghĩa là lạc đề.
Vậy trước khi học tiểu mục nào, nên nắm chắc tên tiểu mục ấy. Chuyển tiểu mục ấy thành câu hỏi. Ví dụ như “Ba tổ chức Đảng cộng sản nối tiếp nhau ra đời năm 1929”. Tự đặt ra câu hỏi như: “Ba tổ chức cộng sản ấy tên là gì? Tại sao ra đời? Bao giờ? Ở đâu? Có ý nghĩa gì?” Như vậy kích thích hứng thú học tập, hiểu sâu, nhớ lâu. Đó là chủ động trong học tập.
Khung là dàn ý của cả bài hoặc của từng phần. Trước khi học cả bài hay từng phần nên nắm chắc cái dàn ý của nó. Dàn ý thường theo giai đoạn hoặc theo sự kiện, bao gồm: nguyên nhân, diễn biến, kết quả, ý nghĩa. Nắm khung giúp nhớ có hệ thống và nhớ lâu, dễ trả lời những câu hỏi tổng hợp.
Chốt là thời điểm gắn với một sự kiện quan trọng hoặc tương đối quan trọng. Nếu là sự kiện quan trọng thì phải nhớ cả ngày, tháng, năm. Ví dụ: Thành lập Đảng cộng sản Việt Nam 3/2/1930. Nếu chỉ là tương đối quan trọng, có thể chỉ cần nhớ tháng và năm, thậm chí chỉ nhớ năm, cũng tạm được. Nên tìm các mối quan hệ giữa các chốt về thời gian và sự kiện thì dễ nhớ và nhớ lâu.
Cần phải nhớ đúng những thuật ngữ lịch sử. Ví dụ không được viết nhầm “Mặt trận dân tộc thống nhất” thành “Mặt trận thống nhất dân tộc”. Không được viết lẫn lộn giữa những chữ “đấu tranh”, “chiến đấu”, “khởi nghĩa”… vì mỗi chữ có một nghĩa khác nhau.
Nhiều em băn khoăn: “Học đúng phương pháp, thuộc kĩ rồi, nhưng ít lâu sau lại quên?” Đừng lo. Kiến thức học thuộc đã tạo thành “những đường liên hệ tạm thời” trên vỏ não. Nó có thể mờ đi nhưng không mất. Chỉ cần học ôn vòng thứ hai, vòng thứ ba là nó sẽ khắc sâu và nhớ mãi. Nên lưu ý: cái gì càng hiểu rõ thì càng dễ nhớ và nhớ lâu.
Đọc thật kĩ từng chữ trong câu hỏi để hiểu rõ người ta hỏi vấn đề gì? Phạm vi thời gian của câu hỏi là từ năm nào đến năm nào? Như vậy tránh được lạc đề hoặc thiếu ý.
Dù thuộc đến mấy cũng không viết ngay vào giấy thi. Hãy viết dàn ý vào giấy nháp sao cho thật đầy đủ và có hệ thống, đáp ứng yêu cầu của câu hỏi.
Ở mỗi phần của dàn ý ấy, ghi những chốt, nghĩa là sự kiện quan trọng cùng với thời điểm của nó. Như vậy bài làm sẽ không bỏ sót những sự kiện quan trọng.
Viết vào giấy thi một cách sáng sủa, dễ đọc. Hết mỗi ý chính, mỗi sự kiện nên xuống dòng. Thấy cần thiết để làm nổi bật từng giai đoạn, từng sự kiện, từng ý nghĩa có thể ghi 1, 2, 3 hoặc a, b, c hoặc gạch đầu dòng, vì Lịch sử là một môn khoa học xã hội, có thể trình bày một cách có hệ thống. Như vậy cũng dễ cho người chấm.
Có thể viết tắt những chữ thông dụng. Không dùng những kí hiệu. Chữ nào sai thì gạch đè lên, không nên xoá lem nhem, không đưa vào ngoặc đơn. Nếu trót thiếu cả một đoạn dài, có thể ghi bổ sung xuống cuối bài. Phải chia thời gian để trả lời đủ các câu hỏi, tránh đầu voi đuôi chuột.
Phải tính toán thời gian, để khi viết bài xong, vẫn còn độ 10, 15 phút. Nhất thiết phải đọc lại bài để sửa chữa những chỗ sai sót nhầm lẫn rồi mới nộp bài. Đọc lại là khâu rất quan trọng để bài thi được điểm cao hơn.
* HS cần ôn tập như thế nào?
Hiểu biết, khám phá và sáng tạo là phong cách học lịch sử. Khi ôn tập môn lịch sử, các bạn phải luôn tự đặt và trả lời ba loại câu hỏi cơ bản:
1. “… như thế nào?” (trình bày, nêu, khái quát, tóm tắt)
2. “Tại sao?” (giải thích)
3. “Phân tích” (vừa trình bày, vừa giải thích, chứng minh, so sánh, đánh giá, phê phán)
Học sinh cần nói lại, hoặc viết ra giấy nội dung trả lời, không nên chỉ hình dung đại khái trong đầu. Khi viết, không được sử dụng tài liệu. Sau khi viết cần so sánh với các tài liệu để bổ sung những chỗ sai sót. Nếu sai sót nhiều thi cần học lại và viết lại.
Điều đáng chú ý là học sinh không bắt buộc phải trình bày mọi vấn đề lịch sử một cách máy móc, giống từng câu, từng chữ như SGK, mà có thể thay đổi câu chữ và bố cục, miễn là đảm bảo đúng nội dung. Mặt khác, có thể trình bày cả những kiến thức không có trong SGK.
* Mấy điểm cần lưu ý về kĩ năng làm bài
1- Phân tích câu hỏi trong đề thi
Phải đọc hết và hiểu chính xác từng chữ trong câu hỏi. Trong đề thi, một câu hỏi chặt chẽ sẽ không có từ nào là “thừa”. Đọc kĩ câu hỏi để xác định thời gian, không gian, nội dung lịch sử và yêu cầu của câu hỏi (trình bày, so sánh, giải thích, phân tích, đánh giá…)
2- Phân bố thời gian cho hợp lí. Hãy căn cứ vào điểm số của từng câu mà tính thời gian, mỗi điểm khoảng 15 phút là phù hợp.
Hãy coi mỗi câu hỏi như một bài viết ngắn, lập dàn ý, xác định những ý chính và trình tự của các ý. Sau đó hãy “mở bài”, đừng mất nhiều thời gian suy nghĩ về “mở bài”. Khi đã xác định đúng nội dung sẽ biết mở bài thế nào, và nên mở bài trực tiếp, ngắn gọn. Sau khi viết hết nội dung, khắc sẽ biết kết luận. Đừng nghĩ trước kết luận, và cũng chỉ nên kết luận thật ngắn gọn.
Về hình thức, không phải ai cũng viết được chữ đẹp, câu hay, nhưng hãy cố gắng viết cho rõ ràng, đúng câu, đúng chính tả, đừng dùng từ sáo rỗng, dài dòng, đừng viết tắt. Hãy luôn nhớ: Đúng, đủ, rõ ràng, thế là đã tốt; lời văn giản dị, thế đã là hay.
1- Lạc đề, thừa hoặc thiếu kiến thức cơ bản. Đây là lỗi khá phổ biến. Ví dụ, khi trả lời câu hỏi: Trình bày những hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở nước ngoài trong những năm 20 của thế kỷ XX, đã có những trường hợp sai như sau: (1)Trình bày lại hoạt động tìm đường cứu nước của Nguyễn Ái Quốc từ năm 1911 đến năm 1920 (lạc đề, sai kiến thức cơ bản, vì không xác định đúng thờì gian; (2) chỉ trình bày hoạt động của Nguyễn Ái Quốc ở Pháp và Liên Xô từ năm 1920 đến năm 1924 (sót kiến thức cơ bản, thiếu các sự kiện trong những năm 1924-1929); (3) Trình bày cả những sự không cần thiết từ năm 1917 đến năm 1919 (thừa).
Cũng có khi đề thi yêu cầu “giải thích” hoặc “phân tích”, nhưng bài làm chỉ “trình bày”.
Để khắc phục tình trạng trên, cần đọc kĩ đề thi, xác định rõ yêu cầu của đề và chuẩn bị dàn ý sơ lược trước khi viết bài.
2- Lẫn lộn sự kiện giữa các thời kì, giai đoạn lịch sử khác nhau. Có thí sinh viết: “Một trong những điều kiện bùng nổ của phong trào cách mạng Việt Nam năm 1930 là có sự lãnh đạo của Đảng, Chính phủ và Hồ Chủ tịch” (Lúc đó chưa có Chính phủ, Hồ Chí Minh chưa làm chủ tịch). Hoặc là: “Chiến dịch Điện Biên Phủ đã đưa Cách mạng Tháng Tám đến thành công”. “Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công là nhờ có sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng Lao động Việt Nam” (năm 1951 Đảng mới có tên này).
Nguyên nhân chính là thiếu sự tỉnh táo, hoặc mất bình tĩnh, không suy xét trước khi viết. Cũng có khi do thói quen chủ quan, dẫn tới sai một cách vô thức.
3- Mặc định cái sau phải hoàn thiện hơn cái trước. Có thí sinh viết: Luận cương chính trị tháng 10/1930 đã “phát triển và hoàn chỉnh” so với Chính cương vắn tắt và Sách lược vắn tắt do Hội nghị thành lập Đảng thông qua (đúng ra phải viết là “có hạn chế”). Nguyên nhân của lỗi này là chưa hiểu bài.
4- Ngoài ra, trong các bài làm, thí sinh thường hay mắc lỗi diễn đạt, viết sai chính tả, sai ngữ pháp. Nguyên nhân chính là do thiếu sự rèn luyện trong quá trình học.
Ngoài niềm đam mê yêu thích thì để học tốt lịch sử bạn cần có cho mình những phương pháp học phù hợp, với mỗi bạn có thể có những phương pháp khác nhau miễn sao là có hiệu quả.
1. “Phân tán lực lượng địch”: chia các bài học thành các giai đoạn, liệt kê các vấn đề chính của từng giai đoạn rồi bắt đầu “chiến đấu” từng chút một. Mỗi ngày 1 phần hoặc nhiều hơn cũng được.
2. “Đánh chắc thắng chắc”: học bài nào dù cho có khó đến mấy cũng phải học cho xong, không được bỏ cuộc, xong bài nào là dứt điểm bài đó.
3. “Có đốt cháy dãy Trường Sơn cũng phải dành cho được độc lập tự do”: học tập kiên trì và không để các ứng dụng của cuộc sống hiện đại quấy nhiễu như mạng xã hội, game…Những khi mệt mỏi, hãy nấu một bữa ăn, đọc 1 cuốn truyện, hoặc là đi long nhong trong xóm chơi… khuây khỏa rồi học tiếp.
4. Học các diễn biến thì nên vẽ sơ đồ ra, rồi đọc lại như tự kể chuyện cho người khác nghe, không cần vẽ đẹp, chỉ cần giúp cho bản thân hình dung được nó đánh nhau ở đâu, tấn công đường nào, rồi rút đường nào.
5. Học các con số ngày tháng thì chỉ cần nhớ những ngày tháng năm quan trọng, còn các thời điểm khác thì nhớ “tương đối”, tối thiểu là cuối hoặc giữa hoặc đầu tháng là được rồi.
6. Dùng sơ đồ tự vẽ để học diễn biến, dùng sơ đồ nhánh để học chi tiết các hoạt động, âm mưu, ý nghĩa, … Học từ khóa trước rồi học cả nội dung của đoạn đó….Học từng bài xong, nắm chắc các sự kiện thì mới “bon chen” làm các câu đối chiếu, so sánh, phân tích, …
7. Hãy thường xuyên kiểm tra kiến thức lịch sử của mình đến đâu bằng cách làm những đề năm trước hoặc cũng có thể là những câu hỏi ngẫu nhiên do mình đặt ra, cũng có thể kiểm tra với bạn của mình. Từ đó bổ sung những kiến thức lịch sử còn hổng .
– Học thật kỹ các phần về âm mưu của 2 bên, chiến lược chiến thuật và nhất là ý nghĩa lịch sử, nguyên nhân thắng lợi. Vì khi làm bài thi đại học môn Sử, đây là phần “ghi điểm”.
– Khi gặp câu hỏi “trình bày diễn biến….” thì nên có vài dòng mở đầu để giới thiệu (có thể nói sơ lược qua âm mưu…) rồi trình bày diễn biến. Kết thúc bằng 4 hoặc 5 dòng về ý nghĩa lịch sử, ca ngợi chiến thắng và phân tích nêu ra bài học của sự kiện đó. Làm bài như vậy sẽ thể hiện được “đẳng cấp” của mình và gây ấn tượng với giáo viên chấm bài.
– Không được bỏ sót bài nào. Bài nào không quan trọng cũng phải nắm được ý chính, đảm bảo nếu đề có ra thì mình cũng làm được.
Cuối cùng, ngoài sự chuẩn bi về tâm lý khi học, khi vào phòng thi, kiến thức để thi thì các bạn cùng cần phải đảm bảo có một sức khỏe tốt, một chế độ dinh dưỡng hợp lý trong khi ôn thi.