Sơ đồ tư duy là phương pháp, kỹ năng học tập khoa học đang được áp dụng rộng rãi hiện nay. Tuy vậy, để có thể vẽ được một sơ đồ tư duy đúng chuẩn, dễ nhìn, dễ hiểu thì không phải ai cũng biết cách. Bài viết sau đây sẽ hướng dẫn các bạn thực hiện được điều đó.
1. Sơ đồ tư duy là gì?
Sơ đồ tư duy hay còn gọi là Mind Map là phương pháp sắp xếp và trình bày thông tin một cách trực quan nhằm phát huy khả năng ghi nhận hình ảnh của não bộ.
Sơ đồ này là một kĩ thuật để nâng cao hiệu quả ghi chép bằng cách giản lược và tóm gọn ý chính, thường được thể hiện qua từ khóa.
Tổng thể của vấn đề được khoanh vùng hay đánh dấu dưới dạng hình khối trong đó các đối tượng khác thì liên hệ với nhau bằng các đường nối.
Bên cạnh yếu tố hình ảnh và từ khóa thì Mind Map còn được tô điểm thêm bởi màu sắc sinh động để dễ phân biệt các nhóm thông tin.
Với các cách thức này, các dữ liệu được ghi nhớ và nhìn nhận dễ dàng, nhanh chóng hơn.
2. Cách vẽ Mind Map
2.1. Xác định từ khóa
Theo cách hiểu về sơ đồ tư duy thì nó được hình thành bởi các từ khóa.
Chỉ với một số từ khóa trọng tâm là bạn đã có thể nắm bắt được tất cả nội dung mà mình muốn ghi nhớ.
Theo như cách học truyền thống được áp dụng khi còn học sinh, để có thể học thuộc một đoạn văn thì bạn thường đọc đi đọc lại nhiều lần để có thể đọc lại nó một cách làu làu.
Tuy vậy nếu bạn để ý kỹ thì bất kỳ một đoạn văn logic nào cũng có các ý chính thường nằm ở đầu đoạn và sau đó được triển khai thành các ý phụ khác ở phía sau.
Do đó, bạn thực ra chỉ cần giữ lại cho mình những từ khóa chính, thường là danh từ, động từ hoặc tính từ để bỏ vào mind map, chứ không phải là cả một câu dài theo đúng chuẩn ngữ pháp.
Chính điều này sẽ giúp bạn nhanh chóng ghi nhớ cũng như liệt kê đầy đủ những đối tượng đang được đề cập mà không lo bỏ sót.
Sau đó dựa vào những bước hoàn thiện sơ đồ tư duy tiếp theo để có thể tự diễn giải những từ khóa đó theo ý hiểu của mình.
Bạn nên sử dụng một tờ giấy trắng nằm ngang, không có ô ly để có thể tự do triển khai nội dung theo ý mình, không bị gò bó vào các đường kẻ có sẵn.
Chủ đề chính được thể hiện bằng từ khóa sẽ được vẽ ra ở chính giữa của tờ giấy. Từ đó làm cơ sở để phát triển các ý xung quanh.
Chủ đề ‘‘Ánh trăng’’ được ghi ở giữa
2.3. Thêm nhánh vào Mind Map
Đây cũng là một trong những ưu điểm của Mind Map khi bạn không bị hạn chế trong việc thêm các nhánh mới.
Tiếp tục ví dụ nói trên, để vẽ được mind map thì cần phải thực hiện nhiều bước nhỏ như xác định từ khóa, vẽ nhánh con, kết hợp các yếu tố màu sắc, hình ảnh,…
Mỗi bước nhỏ như vậy lại có thêm các nhánh nhỏ hơn nữa để diễn giải thông tin.
Như vậy từ từ khóa mind map ban đầu, ta có thêm các nhánh con được gắn nhãn ‘‘từ khóa’’, ‘‘nhánh con’’, ‘ ‘‘màu sắc’’, ‘‘hình ảnh’’,…
Bạn có thể gắn nhãn bằng các từ khóa xác định ban đầu ngay trên phía trên của nhánh hoặc đóng khung nhãn ở phía cuối nhánh như cách làm với từ khóa đầu tiên.
Bên cạnh đó, việc sử dụng các nhánh cong cho Mind Map của bạn sẽ làm tăng thêm yếu tố mềm mại thay vì chỉ dùng những đường thẳng nhàm chán.
Một yếu tố khác giúp tăng thêm phần trực quan cho mind map của bạn đó là lưu ý độ dày, mỏng của các nhánh.
Các nhánh có độ dày khác nhau
Đối với các nhánh chính xuất phát từ ý chính ban đầu, bạn nên sử dụng những đường vẽ dày.
Còn đối với các nhánh phụ nhỏ hơn thì dùng đường mảnh hơn.
Chính độ dày mỏng của các nhánh sẽ giúp sơ đồ tư duy của bạn thể hiện rõ được tính phân cấp giữa các đối tượng.
2.4. Kết hợp màu sắc và hình ảnh
Khi còn bé, trước khi bắt đầu biết đọc chữ thì màu sắc và hình ảnh thường được trẻ nhận diện trước tiên.
Do đó, một mind map hiệu quả là một sơ đồ kết hợp được nhiều yếu tố kích thích trí não là màu sắc và hình ảnh.
Ví dụ, bạn có thể dùng màu đỏ để nói về những nội dung cần được đặc biệt lưu ý, dùng màu đen để thể hiện những nội dung mang ý nghĩa tiêu cực hay màu xanh để ghi chú lại những điều hay ho bổ ích.
Ngoài ra, thay vì dùng từ khóa thì bạn có thể dùng hình ảnh đơn giản để thể hiện từ khóa đó.
Vẽ hình ảnh có thể mất thời gian hơn đôi chút so với việc ghi chữ thông thường nhưng nó sẽ giúp bạn nhớ lâu hơn vì đòi hỏi nhiều sự tưởng tượng hơn.
2.5. Các quy tắc vẽ sơ đồ tư duy
Để việc trình bày và ghi chép bằng mind map đạt hiệu quả cao nhất trong mọi tình huống, bạn cần tuân thủ một số quy tắc sau.
2.5.1. Làm liên tục
Đừng dừng lại suy nghĩ quá lâu mà hãy thực hiện liên tục.
Mục đích chính của sơ đồ tư duy là để ghi nhớ, thể hiện được sự cô đọng. Bạn hiểu được gì là phải ghi ra liền, nếu chần chừ thì có nghĩa là ngay chính bạn cũng chưa nắm rõ được vấn đề.
Việc dừng lại để suy nghĩ chỉ về một vấn đề nào đó sẽ làm rối loạn dòng thời gian của bạn cho những việc cần làm phía sau.
Do đó cần duy trì một nhịp độ thực hiện đều đặn để các ý khi triển khai thể hiện được sự liên tục và liên kết với các ý trước.
2.5.2. Không cần tẩy xóa
Một mind map mà quá nắn nót và chỉnh chu thì không còn là mind map nữa rồi.
Bởi lẽ nếu bạn dành ra quá nhiều thời gian để trau chuốt từng con chữ cho đúng cho đẹp thì sẽ không đáp ứng được yêu cầu về thời gian hạn hẹp khi phải nhanh chóng lên thuyết trình hay ghi nhớ thông tin buổi họp.
Nếu ghi sai thì chỉ cần gạch bỏ rồi làm nổi bật ý thay thế là được.
Việc lưu lại những cái sai như vậy sẽ là minh chứng nhắc nhở bạn không mắc sai lầm nữa.
2.5.3. Viết tất cả những gì mình nghĩ
Tương tự như việc viết sai, những ý tưởng cho dù có ngớ ngẩn, ngu ngốc đến đâu đi chăng nữa vẫn là một nguồn tham khảo quý báu.
Hãy thoải mái thể hiện những gì bạn nghĩ lên sơ đồ tư duy, chỉ cần trình bày chúng một cách logic và chặt chẽ với những ý tưởng khác là đã thành công rồi.
3. Các loại sơ đồ tuy duy thông dụng
Ngoài cách vẽ mind map cơ bản có thể áp dụng cho tất cả trường hợp thì cũng có một số loại sơ đồ đặc thù khác cũng hữu ích không kém nếu bạn muốn đi ngay vào trọng tâm.
3.1. Sơ đồ tư duy vòng tròn
Sơ đồ tư duy vòng tròn bao gồm một vòng tròn nhỏ bên trong được bao bởi một vòng tròn lớn bên ngoài.
Sơ đồ vòng tròn
Mind map hình tròn rất thích hợp cho brainstorm ý tưởng sơ khai khi bạn có thể thoải mái liệt kê những cụm từ xuất hiện trong đầu mình.
3.2. Sơ đồ tư duy bong bóng
Ở mind map này, vòng tròn trung tâm xuất hiện với các vòng tròn hoặc bong bóng khác bao quanh.
Sơ đồ bong bóng
Sự khác biệt giữa mô hình bong bóng và mô hình vòng tròn là ở sự phân cụm.
Ví dụ bong bóng trung tâm là từ khóa động vật thì các bong bóng nhỏ xung quanh sẽ lần lượt có tên là giáp sát, gia cầm, côn trùng,…
3.3. Sơ đồ tư duy bong bóng kép
Sơ đồ tư duy thứ ba là sự kết hợp của hai bản đồ bong bóng trong một sơ đồ và được gọi là bong bóng kép, hay thường được gọi là biểu đồ Venn.
Điểm giao nhau giữa các bong bóng chính là các đặc điểm tương đồng của hai chủ thể.
Các bong bóng còn lại, hướng về hai bên là các bong bóng chỉ ra sự khác biệt của mỗi vòng tròn trung tâm.
Mind map bong bóng kép
Sơ đồ tư duy bong bóng kép rất có ích khi bạn cần đưa ra quyết định nếu phân vân giữa hai giải pháp.
Các điểm bong bóng giao nhau chỉ ra sự tương đồng nên bạn không cần phải suy xét các yếu tố đó nữa.
Cái bạn cần cân nhắc và quan tâm là suy xét các điểm còn lại để thấy được sự khác biệt của từng lựa chọn.
3.4. Sơ đồ tư duy hình cây
Nếu bạn muốn sử dụng sơ đồ tư duy cho việc phân loại và sắp xếp thông tin thì sơ đồ hình cây có thể giúp ích rất nhiều.
Về mặt trực quan, bản đồ cây giống như một cái cây thật với nhiều nhánh.
Sơ đồ hình cây
Một ứng dụng thực tế của việc sử dụng sơ đồ hình cây là sơ đồ cơ cấu tổ chức của một công ty.
3.5. Sơ đồ tư duy luồng
Sơ đồ tư duy luồng là biểu diễn trực quan về quá trình, tiến trình hoặc tổ hợp các hướng dẫn để hoàn thiện một công việc cụ thể.
Sau đó, các hình chữ nhật được kết nối tạo thành các bước trong tiến trình hoặc quá trình giải thích của bản đồ.
Một số hình chữ nhật cũng có thể được thêm vào bên dưới để mô tả bước đó.
Sơ đồ dạng luồng
Công thức nấu ăn cùng thường được trực quan hóa bằng sơ đồ tư duy luồng.
Bắt đầu từ đầu với các thành phần, sau đó là quá trình từng bước của công thức cho tới hoàn thiện và điền vào mỗi hình chữ nhật liên tiếp nhau.