Jan Robert R Go
Nhà nghiên cứu
Tiến sĩ Jan Robert R Go hiện là giáo sư ngành Khoa học Chính trị, giảng dạy bộ môn Tư tưởng Chính trị Philippines và châu Á tại Đại học Philippines Diliman. Ngoài ra, ông còn thực hiện một số nghiên cứu về cộng đồng người Hoa tại Philippines. Đây là bài viết riêng của ông cho Zing.vn.
Đầu tháng 11, Philippines cho đóng dấu thị thực có hình vẽ bản đồ và vùng đặc quyền kinh tế của nước này trên biển lên hộ chiếu Trung Quốc. Đây là động thái Philippines đối phó với việc hộ chiếu Trung Quốc in bản đồ có “đường lưỡi bò” – tuyên bố chủ quyền phi lý và đã bị bác bỏ của Bắc Kinh ở Biển Đông.
Vào tháng 10, Philippines cũng đã rút bộ phim Abominable (do hãng DreamWorks của Mỹ và công ty Pearl Studio từ Trung Quốc hợp tác sản xuất) sau khi phát hiện có hình ảnh “đường lưỡi bò” trong một phân cảnh.
Điểm mấu chốt: chính quyền Tổng thống Rodrigo Duterte đang cho thấy thái độ, cách ứng phó thiếu nhất quán đối với một vấn đề rất cần sự nhất quán xuyên suốt, trong bối cảnh Trung Quốc đang huy động mọi nguồn lực và phương tiện để tuyên truyền tư tưởng của mình khắp thế giới.
Đó là nguyên do tại sao quyền lực mềm đang được tận dụng tối đa và có khả năng gây ra nhiều tác động hơn cả sức mạnh quân sự. Và cũng chính từ đây, phản ứng có phần hời hợt, thiếu nhất quán của chính phủ Philippines đang là nguồn cơn của nhiều mối lo.
“Lừng khừng” với Trung Quốc
Khi một phân cảnh trong phim Abominable bị phát hiện trực tiếp miêu tả hình ảnh “đường lưỡi bò” tại Philippines, nhiều khán giả cũng lên tiếng đòi tẩy chay bộ phim. Tuy nhiên, trái với mong đợi của công chúng, chính phủ nước này thể hiện thái độ hời hợt.
Trả lời bên dưới bài đăng của một chuyên gia luật biển nổi tiếng, người kêu gọi tẩy chay bộ phim, ngoại trưởng Philippines đưa ra hai đề xuất. Đầu tiên là cắt cảnh gây tranh cãi, tương tự với cách Malaysia đã làm. Đề xuất thứ hai có phần hơi cực đoan: tẩy chay tất cả các bộ phim do DreamWorks sản xuất.
Điều quan trọng là phản ứng này mang nhiều tính cá nhân hơn vì Bộ Ngoại giao Philippines không có bất kỳ thẩm quyền nào trong việc xử lý việc cắt bỏ phân cảnh hay cấm một bộ phim. Thẩm quyền này thuộc Ủy ban Đánh giá và Phân loại Phim điện ảnh và truyền hình, do Văn phòng Tổng thống trực tiếp quản lý.
Văn hoá không phải là mặt trận duy nhất chính quyền Tổng thống Duterte cho thấy thái độ “lừng khừng” trong cách ứng phó với Trung Quốc.
Sự hiện diện ngày càng đông đảo của cả lao động lẫn những con bạc khát nước đến từ Trung Quốc khiến nhiều người dân Philippines không khỏi “nhăn trán”, “lắc đầu” nghi ngại.
Gần đây, một cuộc chạm trán khác xảy ra trên Biển Đông giữa lực lượng tuần duyên Trung Quốc và tàu Hy Lạp với toàn bộ thủy thủ đoàn là người Philippines. Theo truyền thông, Hải quân Trung Quốc ra yêu cầu con tàu rời khỏi khu vực, mặc dù vị trí này nằm trong lãnh hải của Philippines và hiển nhiên thuộc quyền tài phán của nước này. Đáp lại, thuyền trưởng Philippines khẳng định tàu mình vẫn đang di chuyển trong đúng hải phận nước mình.
Trong khi công chúng ca ngợi thuyền trưởng người Philippines khi nhất quyết không nhún nhường trước phía Trung Quốc, chính phủ nước này lần nữa thể hiện thái độ thờ ơ với hành động bảo vệ lãnh thổ của chính công dân nước họ.
Sau hơn nửa nhiệm kỳ của ông Duterte, nhiều thỏa thuận với Trung Quốc mới chỉ nằm ở trên bàn giấy và chưa được triển khai.
Với tư cách là người đứng đầu đất nước, tổng thống tất nhiên là người có tiếng nói quan trọng nhất trong chính sách đối ngoại. Thế nhưng, bất chấp nhiều ý kiến phản đối từ các quan chức khác của chính phủ, Tổng thống Duterte vẫn tiếp tục duy trì mối quan hệ theo chiều hướng thân với Trung Quốc.
Ông Duterte một mực cho rằng việc tranh chấp, mâu thuẫn với Trung Quốc – một cường quốc về cả chính trị lẫn kinh tế trong khu vực – là tự chuốc họa vào thân khi chắc chắn Philippines sẽ nhận lấy phần thua.
Đây là một quan điểm cực đoan và thiếu hiểu biết.
Không thể đồng lõa
Chính phủ của một nước không những phải đặt vấn đề chủ quyền lên hàng đầu mà còn phải có những động thái phản ứng phục vụ lợi ích quốc gia. Việt Nam và Malaysia đã cho thấy sự cứng rắn của mình về vấn đề Biển Đông, điều mà Philippines vẫn chưa làm được.
Phim Abominable cuối cùng cũng bị cấm chiếu tại Philippines, song lần này chính quyền Duterte thật sự bị động và hành động chậm chạp. Nếu chính phủ Philippines luôn coi vấn đề tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc là câu chuyện có thể gạt đi dễ dàng, sẽ còn rất nhiều trường hợp như Abominable xảy ra. Mối nguy này hoàn toàn có cơ sở khi Trung Quốc đang ngày càng tăng cường ảnh hưởng lên Hollywood để nhào nặn những thông điệp chủ quyền theo ý mình.
Phim ảnh thuộc khía cạnh nghệ thuật và hầu hết tình tiết được hư cấu để cuốn hút khán giả. Tuy nhiên, việc chèn những phân cảnh nhằm mục đích tuyên truyền chính trị, đặc biệt nếu chi tiết đó đi ngược lại lợi ích đất nước, nó có thể trở thành một mối nguy đáng lo ngại.
Hình ảnh bản đồ “đường lưỡi bò” thể hiện tham vọng của Trung Quốc có thể được lưu lại trong trí óc của bất cứ ai nếu không có gì tác động làm thay đổi suy nghĩ.
Phần lớn ý niệm của con người dựa vào các hình ảnh. Như cách nhà xã hội học Joel Migdal phân tích, các quốc gia sử dụng hình ảnh để củng cố lợi ích, vị thế và ranh giới lãnh thổ của họ.
Hình ảnh một quốc gia nói lên nhiều điều về cách mà quốc gia đó muốn hiện diện trên chính trường quốc tế và muốn các nước khác nhìn nhận về mình dưới con mắt nào.
Hình ảnh bản đồ “đường lưỡi bò” thể hiện tham vọng của Trung Quốc có thể được lưu lại trong trí óc của bất cứ ai và sẽ vẫn mãi ghi nhận theo cách đó nếu không có gì tác động làm thay đổi suy nghĩ. Đây là trận chiến trên mặt trận tuyên truyền và các phương tiện truyền thông hoặc giá trị văn hóa là những công cụ sẽ được tận dụng tối đa.
Nhưng làm thế nào để cân bằng giữa một bên là lợi ích kinh tế, với phần lớn đến từ Chính sách Vành đai Con đường của Trung Quốc, với một bên là độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ đất nước?
Philippines đã đặt mình vào thế yếu trong suốt ba năm kể từ Tổng thống Duterte lên nắm quyền.